Lefatše le Hoamisitsoeng - Lefatše le Lesoeu

01 Mmala oa Bophelo Planet

Ha li-satellite kapa liteishene tsa sepakapaka li ntse li eketseha, linepe tse ngata tsa Lefatše li ntse li khutlisetsoa morao.Hangata re itlhalosa re le polanete e putsoa hobane 70% ea sebaka sa Lefatše se koahetsoe ke maoatle.Ha Lefatše le ntse le futhumala, lebelo la ho qhibiliha ha leqhoa le Leboa le Leboa le ntse le eketseha, ’me metsi a leoatle a tla tsoela pele ho phahama, a senya naha e teng.Nakong e tlang, sebaka sa leoatle se tla ba seholo, 'me boemo ba leholimo ba Lefatše bo tla ba bo rarahaneng le ho feta.Selemo sena ho chesa haholo, selemong se tlang ho bata haholo, selemo pele ho ho qetela ho omme haholo, 'me selemo ka mor'a pula ea sefefo se tlang ke tlokotsi.Kaofela ha rōna re re lefatše le batla le sa tšoanelehe ho aha batho, empa ha e le hantle, ena ke phetoho e nyenyane feela e tloaelehileng ea lefatše.Ka pel'a melao e matla le matla a tlhaho, batho ha se letho.

Ha li-satellite kapa liteishene tsa sepakapaka li ntse li eketseha, linepe tse ngata tsa Lefatše li ntse li khutlisetsoa morao.Hangata re itlhalosa re le polanete e putsoa hobane 70% ea sebaka sa Lefatše se koahetsoe ke maoatle.Ha Lefatše le ntse le futhumala, lebelo la ho qhibiliha ha leqhoa le Leboa le Leboa le ntse le eketseha, ’me metsi a leoatle a tla tsoela pele ho phahama, a senya naha e teng.Nakong e tlang, sebaka sa leoatle se tla ba seholo, 'me boemo ba leholimo ba Lefatše bo tla ba bo rarahaneng le ho feta.Selemo sena ho chesa haholo, selemong se tlang ho bata haholo, selemo pele ho ho qetela ho omme haholo, 'me selemo ka mor'a pula ea sefefo se tlang ke tlokotsi.Kaofela ha rōna re re lefatše le batla le sa tšoanelehe ho aha batho, empa ha e le hantle, ena ke phetoho e nyenyane feela e tloaelehileng ea lefatše.Ka pel'a melao e matla le matla a tlhaho, batho ha se letho.

Ka 1992, Joseph Kirschvink, moprofesa oa thuto ea jeoloji ho California Institute of Technology, o ile a qala ka ho sebelisa lentsoe "Snowball Earth", leo hamorao le ileng la tšehetsoa le ho ntlafatsoa ke litsebi tse kholo tsa jeoloji.Snowball Earth ke khopolo-taba e ke keng ea qojoa ka botlalo ha joale, e sebelisetsoang ho hlalosa lilemo tse kholo ka ho fetisisa le tse matla ka ho fetisisa tsa leqhoa historing ea Lefatše.Boemo ba leholimo ba Lefatše bo ne bo rarahane ka ho fetelletseng, ka karolelano ea mocheso oa lefatše oa likhato tse 40-50 tsa Celsius, ho fihlela moo Lefatše le neng le bata hoo bokaholimo bo nang le leqhoa feela.

02 Sekoahelo sa Leqhoa la Lefatše la Snowball

Lefatše la Snowball mohlomong le etsahetse Neoproterozoic (hoo e ka bang lilemo tse limilione tse likete tse 1-6 tse fetileng), e leng ea nako ea Proterozoic ea Precambrian.Histori ea Lefatše ke ea khale haholo ebile e telele.Ho ile ha boleloa pele hore lilemo tse limilione tsa histori ea motho ke ho panya ha leihlo bakeng sa Lefatše.Re atisa ho nahana hore Lefatše la hona joale le ikhethile haholo tlas'a phetoho ea batho, empa ha e le hantle, ha se letho historing ea Lefatše le bophelo.Mesozoic, Archean, and Proterozoic eras (e tsejoang ka kakaretso e le Cryptozoic eras, e nkang lilemo tse ka bang limilione tse likete tse 4 tsa lilemo tse limilione tse likete tse 4.6 tsa Lefatše), le nako ea Ediacaran mehleng ea Neoproterozoic ea mehla ea Proterozoic ke nako e khethehileng ea bophelo Lefatšeng.

Nakong ea Lefatše la Snowball, lefatše le ne le koahetsoe ka ho feletseng ke lehloa le leqhoa, ho se na maoatle kapa naha.Qalong ea nako ena, ho ne ho e-na le sebaka se le seng feela sa lefats'e se bitsoang supercontinent (Rodinia) haufi le equator, 'me sebaka se seng kaofela e ne e le maoatle.Ha Lefatše le le boemong bo mafolofolo, ho foqoha seretse se chesang ho tsoela pele ho foqoha, mafika le lihlekehleke tse ngata li hlaha holim'a leoatle, 'me sebaka sa naha se ntse se tsoela pele ho hola.Carbon dioxide e hlahisoang ke ho foqoha ha seretse se chesang e koahela Lefatše, e etsa hore ho be le greenhouse effect.Li-glaciers, joalo ka hona joale, li tsepamisitsoe karolong e ka leboea le e ka boroa ea Lefatše, li sitoa ho koahela naha e haufi le equator.Ha ts'ebetso ea Lefatše e tsitsitse, ho foqoha ha seretse se chesang le hona ho qala ho fokotseha, 'me palo ea carbon dioxide moeeng le eona e qala ho fokotseha.Ntho ea bohlokoa e tlatsetsang ho monyang carbon dioxide ke boemo ba leholimo ba majoe.Ho ea ka lihlopha tsa motsoako oa liminerale, majoe a arotsoe haholo ka majoe a silicate le majoe a carbonate.Majoe a silicate a monya CO2 ea sepakapaka nakong ea boemo ba leholimo ba lik'hemik'hale, ebe a boloka CO2 ka sebopeho sa CaCO3, a etsa sekala sa nako ea jeoloji ea carbon sink effect (> 1 million years).Carbonate rock weathering e ka boela ea monya CO2 sepakapakeng, ea etsa nako e khuts'oane ea sekala sa carbon (<100000 years) ka mokhoa oa HCO3-.

Ena ke ts'ebetso e matla ea tekano.Ha tekanyo ea carbon dioxide e monngoang ke boemo ba leholimo ba majoe e feta tekanyo ea ho ntšoa ha seretse se chesang, carbon dioxide e sepakapakeng e qala ho fokotseha ka potlako, ho fihlela likhase tse futhumatsang lefatše li felile ka ho feletseng ’me mocheso o qala ho theoha.Liqhoqhoane lithupeng tse peli tsa Lefatše li qala ho ata ka bolokolohi.Ha sebaka sa leqhoa se ntse se eketseha, ho na le libaka tse ngata tse tšoeu holim'a Lefatše, 'me khanya ea letsatsi e khutlisetsoa sebakeng ke Lefatše le nang le lehloa, Ho tsoela pele ho mpefatsa ho theoha ha mocheso le ho akofisa ho thehoa ha leqhoa.Palo ea liqhoqhoane tse pholileng e ea eketseha - khanya ea letsatsi e ntse e bonahatsa - ho tsidifala ho eketsehileng - likhaka tse tšoeu tse ngata.Potolohong ena, maqhoqhoane a lithupeng tseo ka bobeli a hoama butle-butle maoatle 'ohle, a qetella a fola lik'honthinenteng tse haufi le equator,' me qetellong a etsa leqhoa le leholo le nang le botenya ba limithara tse fetang 3000, le phuthela Lefatše ka ho feletseng hore e be bolo ea leqhoa le lehloa. .Ka nako ena, phello e phahamisitsoeng ea mouoane oa metsi Lefatšeng e ne e fokotsehile haholo, 'me moea o ne o omme ka mokhoa o ikhethang.Khanya ea letsatsi e ile ea chaba Lefatšeng ntle le tšabo, 'me ea boela ea khantša morao.Matla a mahlaseli a ultraviolet le mocheso o batang li entse hore ho se ke ha khoneha hore bophelo leha e le bofe bo be teng holim'a Lefatše.Bo-rasaense ba bitsa Lefatše ka lilemo tse limilione tse likete e le 'White Earth' kapa ' Snowball Earth'.

03 Ho qhibiliha ha Lefatše la Snowball

Khoeling e fetileng, ha ke bua le metsoalle ea ka ka Lefatše nakong ena, motho e mong o ile a mpotsa, 'Ho ea ka potoloho ena, Lefatše le lokela ho lula le le leqhoa.E ile ea qhibiliha joang hamorao?'Ona ke molao o moholo oa tlhaho le matla a ho itokisa.

Ha Lefatše le koahetsoe ke leqhoa ka ho feletseng ho fihla ho limithara tse 3000, mafika le moea li arohane, 'me majoe a ke ke a monya carbon dioxide ka boemo ba leholimo.Leha ho le joalo, mosebetsi oa Lefatše ka bolona o ntse o ka lebisa ho foqoheng ha seretse se chesang, butle-butle ho ntša carbon dioxide sepakapakeng.Ho ea ka lipalo tsa bo-ramahlale, haeba re batla hore leqhoa le holim'a Lefatše la Snowball le qhalane, carbon dioxide e lokela ho ba makhetlo a ka bang 350 ho feta moo lefatše le leng teng hona joale, e leng karolo ea 13% ea sepakapaka sohle (hona joale ke 0.03%), le ts'ebetso ena ea keketseho e lieha haholo.Ho ile ha nka lilemo tse ka bang limilione tse 30 hore sepakapaka sa Lefatše se bokelle carbon dioxide le methane e lekaneng, ho etsa phello e matla ea greenhouse.Liqhobosheane li ile tsa qala ho qhibiliha, ’me lik’honthinente tse haufi le equator tsa qala ho pepesa leqhoa.Sebaka se pepeneneng se ne se le lefifi ka 'mala ho feta leqhoa, se monya mocheso o mongata oa letsatsi le ho qala maikutlo a nepahetseng.Thempereichara ea Lefatše e ile ea eketseha le ho feta, leqhoa le leqhoa le ile la theoha le ho feta, le bonahatsa khanya ea letsatsi le lenyenyane, 'me tsa pepesa mafika a mangata, Ho monya mocheso o mongata, butle-butle ho etsa linōka tse sa hatseleng ...' me Lefatše le qala ho hlaphoheloa!

Khoeling e fetileng, ha ke bua le metsoalle ea ka ka Lefatše nakong ena, motho e mong o ile a mpotsa, 'Ho ea ka potoloho ena, Lefatše le lokela ho lula le le leqhoa.E ile ea qhibiliha joang hamorao?'Ona ke molao o moholo oa tlhaho le matla a ho itokisa.

Ha Lefatše le koahetsoe ke leqhoa ka ho feletseng ho fihla ho limithara tse 3000, mafika le moea li arohane, 'me majoe a ke ke a monya carbon dioxide ka boemo ba leholimo.Leha ho le joalo, mosebetsi oa Lefatše ka bolona o ntse o ka lebisa ho foqoheng ha seretse se chesang, butle-butle ho ntša carbon dioxide sepakapakeng.Ho ea ka lipalo tsa bo-ramahlale, haeba re batla hore leqhoa le holim'a Lefatše la Snowball le qhalane, carbon dioxide e lokela ho ba makhetlo a ka bang 350 ho feta moo lefatše le leng teng hona joale, e leng karolo ea 13% ea sepakapaka sohle (hona joale ke 0.03%), le ts'ebetso ena ea keketseho e lieha haholo.Ho ile ha nka lilemo tse ka bang limilione tse 30 hore sepakapaka sa Lefatše se bokelle carbon dioxide le methane e lekaneng, ho etsa phello e matla ea greenhouse.Liqhobosheane li ile tsa qala ho qhibiliha, ’me lik’honthinente tse haufi le equator tsa qala ho pepesa leqhoa.Sebaka se pepeneneng se ne se le lefifi ka 'mala ho feta leqhoa, se monya mocheso o mongata oa letsatsi le ho qala maikutlo a nepahetseng.Thempereichara ea Lefatše e ile ea eketseha le ho feta, leqhoa le leqhoa le ile la theoha le ho feta, le bonahatsa khanya ea letsatsi le lenyenyane, 'me tsa pepesa mafika a mangata, Ho monya mocheso o mongata, butle-butle ho etsa linōka tse sa hatseleng ...' me Lefatše le qala ho hlaphoheloa!

Ho rarahana ha melao ea tlhaho le tikoloho ea Lefatše ho feta kutloisiso le monahano oa rona oa batho.Keketseho ea moea oa CO2 ea sepakapaka e lebisa ho futhumala ha lefatše, 'me mocheso o phahameng o eketsa boemo ba leholimo ba lik'hemik'hale mafika.Palo ea CO2 e nkiloeng sepakapakeng le eona ea eketseha, ka hona e hatella kholo e potlakileng ea CO2 ea sepakapaka mme e lebisa ho pholiso ea lefats'e, ho theha mokhoa o fosahetseng oa maikutlo.Ka lehlakoreng le leng, ha mocheso oa Lefatše o le tlase, matla a boemo ba leholimo ba lik'hemik'hale le ona a tlase, 'me phallo ea ho monya CO2 ea sepakapaka e fokola haholo.Ka lebaka leo, CO2 e hlahisoang ke liketsahalo tsa seretse se chesang le metamorphism ea majoe e ka bokellana, e khothalletsa nts'etsopele ea Lefatše ho ea ho futhumala le ho thibela mocheso oa Lefatše ho ba tlaase haholo.

Phetoho ena, eo hangata e lekantsoeng ka lilemo tse libilione, hase ntho eo batho ba ka e laolang.Joaloka litho tse tloaelehileng tsa tlhaho, seo re lokelang ho se etsa ho feta ke ho ikamahanya le tlhaho le ho lumellana le melao ea eona, ho e-na le ho fetola kapa ho senya tlhaho.Ho sireletsa tikoloho le ho rata bophelo ke seo motho e mong le e mong a lokelang ho se etsa, ho seng joalo re tla tobana le ho timela feela.